Czym jest rehabilitacja wzroku i jak może pomóc osobom słabowidzącym
Słabowzroczność można zdefiniować jako obniżenie czynności wzrokowych utrudniające, ograniczające lub uniemożliwiające wykonywanie zadań życiowych i pełnienie ról społecznych na poziomie uznanym za normalne, biorąc pod uwagę wiek, płeć i ewentualne inne czynniki.
U osób słabowidzących mogą być zaburzone wszystkie czynności wzrokowe, takie jak:
– ostrość wzroku czyli przedmioty i zjawiska są postrzegane niewyraźnie, nie widać szczegółów;
– pole widzenia – jest zawężone, są mroczki w polu centralnym czy mroczki rozsiane,
– widzenie stereoskopowe czyli przestrzenne, widzenie barw, widzenie nocne, lub tylko niektóre z nich i to w różnym stopniu.
Rehabilitacja wzroku to seria ocen diagnostycznych oraz cykl ćwiczeń, które mają pomóc słabowidzącym w pokonaniu skutków deficytów wzroku. Może uzupełniać oddziaływania medyczne, ale także przynieść korzyści w postaci lepszego funkcjonowania, nawet wtedy, gdy z medycznego punktu widzenia nic już nie da się zrobić.
Proces rehabilitacji wzroku rozpoczyna się od oceny funkcjonalnej możliwości wzrokowych. Ocena ta polega na:
– obserwacji zachowań słabowidzącego (np. jak się porusza, jak ustawia oczy, głowę lub całe ciało, kiedy i przy jakich czynnościach posługuje się wzrokiem, czy występuje mrużenie oczu, oznaki stresu np. w formie zaciskania pięści),
– przeprowadzeniu testów w celu uzyskania ogólnych informacji na temat widzenia (np. czy i jak reaguje na światło i jego kierunek, w jakim zakresie korzysta z centralnego pola widzenia i w jakim obwodowego, w jakim stopniu widzi obiekty z bliska a w jakim z daleka, czy potrafi przeszukiwać wzrokiem, lokalizować i śledzić obiekty,
– przeanalizowaniu wybranych czynności wykonywanych przez badanego (np. czy i jak jest w stanie czytać, pisać, przemieszczać się, wykonywać różne czynności z życia codziennego),
– innych działaniach, jak wywiad o problemach wzrokowych, ocena koordynacji wzrokowo-ruchowej, umiejętności wykorzystania innych zmysłów.
Wyniki ceny funkcjonalnej są punktem wyjścia do ćwiczeń usprawniających.
Przy rehabilitacji wzroku u dorosłych, gdy najczęściej mamy do czynienia ze słabowzrocznością nabytą, zajęcia usprawniające mają na celu przywrócenie maksymalnej sprawności w życiu codziennym i w pełnieniu dotychczasowych ról. Jest to m.in.:
ułatwienie słabowidzącemu zrozumienia jak funkcjonuje jego wzrok, co i jak widzi, czego i dlaczego nie widzi,
dobór pomocy optycznych, takich jak różnego rodzaju lupy (np. ułatwiające czytanie), jednooczne lunety (pozwalające np. odczytać numer domu), okulary lornetowe (np. do oglądania telewizji), pomocy elektronicznych (powiększalniki, lupy elektroniczne),
dobór pomocy nie optycznych, takich jak kolorowe filtry nakładane na tekst dla poprawienia kontrastu, pulpity do książek i ramki ułatwiające czytanie, okulary filtrujące zmniejszające olśnienie,
nauka korzystania z pomocy optycznych nie optycznych oraz nauka modyfikowania otoczenia fizycznego poprzez umiejętne stosowanie oświetlenia, kolorów, kontrastów, eliminowanie odblasków, odpowiednią organizację przestrzeni, stanowisk pracy, nauki,
prowadzenie ćwiczeń usprawniających np. uczenie takiego patrzenia, aby docierało do oka jak najwięcej informacji poprzez odpowiednie ustawianie gałek ocznych, kontrolowanie ich ruchów, uczenie interpretowania często śladowych i zniekształconych informacji wzrokowych, aby opierając się na doświadczeniu, budować z nich cały obraz.
O to, gdzie uzyskać pomoc rehabilitanta wzroku, można pytać w Centrum Rehabilitacji Instytutu Tyflologicznego Polskiego Związku Niewidomych – tel. 22 635-52-84.
Elżbieta Łukasiak
tyflopedagog
Polski Związek Niewidomych
Instytut Tyflologiczny
