Sprzęt i pomoce rehabilitacyjne dla niewidomych i słabowidzących
Sprzęt i pomoce rehabilitacyjne dla niewidomych i słabowidzących
Skutki utraty wzroku można częściowo przezwyciężyć w długotrwałym, uciążliwym procesie rehabilitacji. Ważnym czynnikiem tego procesu jest wyposażenie niewidomych i słabowidzących w odpowiedni dla nich sprzęt rehabilitacyjny i nauczenie sprawnego posługiwania się nim. W znacznym stopniu minimalizuje to uciążliwość życia osobom z całkowitą bądź częściową utratą wzroku, pozwala na większą samodzielność, również osobom ze złożoną niepełnosprawnością. Specjalnie konstruowane pomoce i niektóre produkowane do powszechnego użytku ułatwiają, a niejednokrotnie wręcz umożliwiają podjęcie nauki, wykonywanie pracy zawodowej, korzystanie z dóbr kultury, zajmowanie się turystyką i sportem, zaangażowanie społeczne, prawidłowy odpoczynek.
Potrzeby ludzkie są bardzo zróżnicowane, również potrzeby niewidomych i słabowidzących. Z tych względów zastosowanie odpowiedniego rodzaju sprzętu rehabilitacyjnego zależy między innymi od: płci, wieku, wykształcenia, wykonywanej pracy zawodowej, warunków życia, działalności społecznej, warunków rodzinnych, zainteresowań, stanu zdrowia, poziomu kultury.
Istnieją rodzaje sprzętu rehabilitacyjnego, które mogą ułatwić wykonywanie niektórych czynności bardzo nielicznej grupie niewidomych. Do takich urządzeń należą profesjonalne, elektroniczne przyrządy pomiarowe jak woltomierze, amperomierze, suwmiarki, śruby mikrometryczne itp. Urządzenia takie potrzebne są tylko osobom uczącym się i zatrudnionym w niektórych zawodach oraz hobbystom. Inne urządzenia, np: magnetofony, specjalne zegarki, białe laski, maszyny brajlowskie i czarnodrukowe, wskaźniki poziomu cieczy i wiele innych – potrzebne są niemal wszystkim osobom niewidomym.
Różnorodne pomoce optyczne: lupy, liniały optyczne, monookulary, powiększalniki telewizyjne itp. są przydatne dla słabowidzących.
Istnieje wiele rodzajów sprzętu rehabilitacyjnego produkowanego specjalnie dla osób z dysfunkcjami wzroku, sprzętu adaptowanego do ich potrzeb percepcyjnych oraz produkowanych do powszechnego użytku, które doskonale im służą.
- Pomoce służące w orientacji przestrzennej
Do tej grupy pomocy zaliczyć należy przede wszystkim różnego rodzaju białe laski. Mogą to być laski sztywne i składane, teleskopowe, stożkowo-trzpieniowe i podpórcze. Każdy niewidomy, nawet jeżeli korzysta z innych pomocy ułatwiających samodzielne poruszanie się, jak psy-przewodniki czy elektroniczne wykrywacze przeszkód, musi posługiwać się białą laską. Laska bowiem, oprócz ułatwienia w wykrywaniu przeszkód, rozpoznawania rodzaju przeszkody, wyszukiwania możliwości przejścia, stanowi znak niewidomych. Ta jej funkcja jest niezwykle cenna. Ostrzega kierowców, że dany przechodzień nie widzi i należy na niego szczególnie uważać. W znacznej mierze chroni to niewidomych przed wypadkami drogowymi. Laska zwraca również uwagę przechodniów na niewidomego, co ułatwia uzyskanie informacji i pomocy. Z tych względów trudno jest przecenić znaczenie tej prostej pomocy w uzyskaniu przez niewidomych możliwie najwyższego stopnia samodzielności. - Urządzenia umożliwiające posługiwanie się pismem
Do tej grupy zaliczyć można: brajlowskie maszyny do pisania, zwykłe maszyny do pisania, tabliczki brajlowskie, rysiki, tabliczki umożliwiające ręczne pisanie ociemniałym, którzy czynność tę mieli doskonale opanowaną w okresie przed utratą wzroku, tabliczki ułatwiające składanie podpisów, elektroniczne urządzenia umożliwiające czytanie zwykłego pisma przez całkowicie niewidomych oraz słabowidzących, np. komputer wyposażony w mowę syntetyczną i skaner. Przywrócenie możliwości posługiwania się pismem jest ważnym czynnikiem całościowej rehabilitacji. Przywraca osobom z poważnymi dysfunkcjami wzroku możliwości zdobywania wykształcenia, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, rozwijania zainteresowań, utrzymywanie kontaktów z innymi ludźmi, pracę zawodową i twórczą, ułatwia życie codzienne.
- Urządzenia nagrywająco-odtwarzające dźwięki
Urządzenia takie jak dyktafony, magnetofony, radiomagnetofony, chociaż produkowane są do powszechnego użytku, mają dla osób z poważnymi dysfunkcjami wzroku wielkie, rehabilitacyjne znaczenie. Umożliwiają łatwe zapisywanie różnych tekstów, notatek, dyspozycji, planów opracowań i in. Możliwość taka ułatwia niewidomym i słabowidzącym wykonywanie pracy zawodowej oraz ma zastosowanie w życiu codziennym. Najważniejszą ich funkcją jest łatwość korzystania z różnorodnych informacji oraz z literatury nagranej na taśmie magnetofonowej. Możliwości te pozwalają niewidomym podnosić kwalifikacje zawodowe, rozwijać zainteresowania i zamiłowania, kulturalnie spędzać czas wolny. Urządzenia te stwarzają również możliwości łatwego dostępu do tak ważnej dziedziny sztuki, jaką jest muzyka. Jest ona w pełni dostępna dla niewidomych we wszystkich swych formach. Niewidomi mogą być twórcami muzyki, wykonawcami, nauczycielami i słuchaczami. W dziedzinie tej mogą znaleźć samorealizację. - Pomoce optyczne
Postęp techniki i technologii umożliwia wytwarzanie coraz doskonalszych pomocy optycznych: lup o dużych powiększeniach i zarazem dość dużych polach obserwacji, lunetek, liniałów optycznych, folii optycznych itp. Pozwala też na produkcję elektronicznych urządzeń powiększających obraz – powiększalników telewizyjnych. Urządzenia te mogą mieć zastosowanie w różnych warunkach i przy różnych wadach wzroku. Powiększalniki telewizyjne przydatne są do czytania tekstów, oglądania szkiców, rysunków, zdjęć; lunetki potrzebne są przy poruszaniu się po drogach publicznych, ulicach, korzystaniu ze środków lokomocji itp. Lupy stwarzają możliwość łatwego przenoszenia i oglądania mniejszych przedmiotów w różnych warunkach. Inne pomoce tego rodzaju mają zastosowane dla poszczególnych osób słabowidzących w zależności od charakteru ich wady wzroku lub od rodzaju wykonywanych czynności. I tak np. przy czytaniu tekstów przez osoby niewymagające zbyt dużych powiększeń dobre są liniały i folie optyczne. Dla innych lepsze są monookulary itp. Jest to stosunkowo tania i efektywna forma pomocy rehabilitacyjnej. - Sprzęt umożliwiający niewidomym dbałość o stan zdrowia
Niewidomi chorzy na cukrzycę zmuszeni są dokonywać częstych pomiarów cukru we krwi. Służą do tego celu specjalne aparaty – glukometry. Osoby te są zmuszone przyjmowaną insulinę przechowywać w specjalnych warunkach – w lodówkach. Dlatego lodówka dla nich ma o wiele większe znaczenie niż wyłacznie jako sprzęt gospodarstwa domowego. Osoby chorujące na nadciśnienie zmuszone są do częstych pomiarów ciśnienia. Muszą więc posiadać odpowiednio adaptowane ciśnieniomierze. W niektórych sytuacjach konieczne są udźwiękowione kroplomierze. Do pomiaru temperatury ciała służą brajlowskie i mówiące termometry. Mają one szczególne znaczenie dla osób niewidomych mieszkających samotnie, niewidomych matek wychowujących małe dzieci, małżeństw dwojga niewidomych. - Zegarki dostosowane do możliwości percepcyjnych niewidomych i słabowidzących
Wielkie praktyczne i psychologiczne znaczenie ma możliwość orientacji w czasie. Możliwości niewidomych są tu jednak ograniczone – muszą posługiwać się zegarkami specjalnie dostosowanymi do ich możliwości percepcyjnych. Mogą to być zegarki naręczne i kieszonkowe, budziki, minutniki, zegary ścienne czy inne, wszystkie jednak muszą być obrajlowione lub udźwiękowione. Zegarek taki daje orientację w czasie, umożliwia wysłuchanie określonych audycji radiowych, dzienników itp. bez ciągłego pytania o godzinę. Zegarek brajlowski jest pomocą, która w poważny sposób ułatwia nowoociemniałym podjęcie procesu rehabilitacji. Zegarek taki łatwo jest dostarczyć nowoociemniałemu już do szpitala, łatwo jest posługiwać się nim. Ociemniały łatwo więc przekonuje się, że niektóre czynności możliwe są w dalszym ciągu do wykonania. Przekonuje go to do podjęcia wysiłku w długim procesie rehabilitacji. - Inne urządzenia udźwiękowione i pomoce ułatwiające życie codzienne
Udźwiękowione wagi kuchenne i łazienkowe, wskaźniki poziomu cieczy, udźwiękowione wizjery, wyłączniki czasowo-sprężynowe, termometry łazienkowe i do pomiaru temperatury powietrza, igły brajlowskie i nawlekacze do igieł oraz inne podobne pomoce i urządzenia ułatwiają niewidomym życie codzienne. Ułatwiają prowadzenie gospodarstwa domowego, wykonywanie czynności samoobsługowych itd.
- Sprzęt komputerowy i elektroniczny
Elektronika i informatyka stworzyły osobom z poważnymi dysfunkcjami wzroku, a nawet całkowicie niewidomym, niewyobrażalnie wielkie możliwości dostępu do informacji, wykonywania pracy twórczej i naukowej, pracy zawodowej, a także sprawnego funkcjonowania na co dzień. Komputer z zastosowaniem programu mowy syntetycznej czy monitora brajlowskiego umożliwia swobodne posługiwanie się tym sprzętem, korzystanie z baz danych, arkuszy kalkulacyjnych i innych programów użytecznych. Podobne znaczenie dla słabowidzących mają programy powiększające obraz na monitorze komputera. Techniki te dają również wielką swobodę pracy nad tekstem, czytania tekstów w zapisie cyfrowym, przetwarzania takich tekstów i tworzenia nowych. Znaczne możliwości niewidomym stwarzają elektroniczne notatniki brajlowskie. Są to stosunkowo małe urządzenia. Łatwo je przenosić i posługiwać się nimi w różnych warunkach. Następnie notatki sporządzone przy pomocy takiego notatnika mogą być skopiowane do komputera i przetwarzane bez żadnych trudności. Duże znaczenie mają mówiące elektroniczne słowniki. Zastosowanie skanera stwarza możliwości korzystania ze zwykłych tekstów. Są też specjalne urządzenia lektorskie, które umożliwiają łatwe czytanie druku zwykłego. Zastosowanie modemu umożliwia telefoniczne lub radiowe pozyskiwanie informacji nawet z wielkich odległości. Łatwość przeniesienia na papier opracowanych tekstów czy wyników obliczeń przy pomocy brajlowskiej lub zwykłej drukarki komputerowej stwarza łatwość pisemnego porozumiewania się z innymi ludźmi. Opracowano także wiele specjalnych, udźwiękowionych bądź powiększających programów, umożliwiających wykonywanie różnych czynności, z grą w szachy i brydża włącznie. Wymienić tu należy: bazy danych, arkusze kalkulacyjne, program operacyjny Foltyn Commander (udźwiękowiona nakładka na DOS podobna do Nortona Commandera), programy powiększające dla środowiska DOS i WINDOWS, program do optycznego rozpoznawania druku brajlowskiego, oprogramowanie do skanerów, programy do wykonywania grafiki brajlowskiej przy pomocy drukarek brajlowskich. Sprzęt komputerowy z odpowiednim oprogramowaniem służy rehabilitacji zawodowej – pozwala podnieść wydajność pracy niewidomych i słabowidzących, ułatwia zdobywanie i podwyższanie kwalifikacji zawodowych, zdobywanie wiedzy ogólnej, stwarza także możliwości korzystania z rozrywki, zabawy, prowadzenia korespondencji i in. - Telefon i inne środki łączności jako sprzęt rehabilitacyjny
Niewidomi mają ograniczone możliwości samodzielnego chodzenia i podróżowania. Wielu, zwłaszcza starszych, całkowicie niewidomych i niewidomych ze złożoną niepełnosprawnością, nie jest w stanie poruszać się nawet po najbliższym sąsiedztwie miejsca zamieszkania. Tymczasem, podobnie jak pozostali ludzie, muszą oni kontaktować się z innymi ludźmi, załatwiać wiele codziennych spraw. Z tych powodów tradycyjny telefon, a jeszcze bardziej telefon komórkowy, jest dla niewidomych i słabowidzących ważnym sprzętem rehabilitacyjnym. Umożliwia załatwianie wielu spraw bez konieczności wychodzenia z domu, chodzenia po mieście i podróżowania. Umożliwia załatwianie spraw urzędowych, uzyskanie informacji dotyczących interesujących ich towarów i lekarstw. Umożliwia również kontakt z lekarzem i osobami udzielającymi im pomocy. Jest to ważne dla wszystkich niewidomych, a szczególnie dla zamieszkujących samotnie, zwłaszcza chorych, starszych i ze złożoną niepełnosprawnością. Podobne funkcje spełniają inne środki łączności, jak: CB radio, krótkofalówki. Urządzenia te w pewnych okolicznościach i warunkach mogą zastąpić telefon kablowy i komórkowy. Niewidomy posiadający telefon czy inny środek łączności, umożliwiający kontaktowanie się z ludźźśmi, nie czuje się samotny, opuszczony, bezradny. Urządzenie to ma więc dla niego znaczenie zarówno praktyczne, jak i psychologiczne. - Inne pomoce rehabilitacyjne
Jak już wspomniano, sprzęt i pomoce rehabilitacyjne pełnią różne funkcje, a ich zastosowanie zależy od wielu czynników. Dlatego trudno jest wymienić wszystkie rodzaje sprzętu i pomocy. Wielu niewidomych i słabowidzących, oprócz utraty wzroku, posiada inne niepełnosprawności. Jeżeli np. niewidomy z powodu uszkodzeń kończyn dolnych nie może chodzić, niezbędny staje się dla niego wózek inwalidzki. Jeżeli natomiast jego słuch jest poważnie osłabiony – potrzebuje aparatu słuchowego. Głuchoniewidomi potrzebują specjalnych aparatów do porozumiewania się z ludźźśmi, wibracyjnych aparatów do wykrywania przeszkód i innych. Z tych względów w wielu przypadkach określenie, co jest, a co nie jest sprzętem rehabilitacyjnym, wymaga odniesienia do potrzeb konkretnej osoby niepełnosprawnej. Do pomocy dostosowanych do możliwości percepcyjnych osób niewidomych i słabowidzących należą też m.in. organizery , testery kolorów, detektory światła, przyrządy do kontroli poziomu nagrywania dźwięków, kontrolery zużycia baterii, przymiary do rozpoznawania nominałów banknotów, kasetki na bilon, obrajlowione pomoce szkolne (np. linijki, ekierki, kątomierze), kubarytmy służące do dokonywania pisemnych obliczeń, globusy i mapy, podstawki do książek, tabliczki do rysunków na folii, brajlowskie suwmiarki, obrajlowione miary, gry (np. obrajlowione karty do gry pasjansowe i brydżowe), układanka Ranżir, gra domino i szachy.
