Sezamie, otwórz się!
Agata Rębilas – nauczyciel biologii i chemii, Zespół Szkół i Placówek pn. Centrum dla Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie
Dużym wyzwaniem dla nauczyciela jest objaśnianie niewidomym uczniom tematów związanych z chemią organiczną. Jest to ten dział, którego nie można nauczyć bez pokazania wzorów strukturalnych związków. Związki o identycznym wzorze sumarycznym mogą mieć różną budowę strukturalną, a nawet należeć do różnych grup związków, a co za tym idzie mieć zupełnie różne właściwości fizyczne i chemiczne. Bardzo pomocne są tu modele kulkowe, które pozwalają zbudować cząsteczkę zbliżoną wyglądem do jej rzeczywistej budowy. Jednak aby nauczyć nazewnictwa związków organicznych, wytłumaczyć, czym jest izomeria, czy pokazać, jak reagują ze sobą związki organiczne, potrzebne są graficzne wzory strukturalne. Uczniom widzącym można rysować je na tablicy, co jest niemożliwe przy nauczaniu osób niewidomych. W ich przypadku pojawia się wiele przeszkód w procesie edukacyjnym.
Podstawowym problemem jest fakt, że po wykonaniu danego wzoru płaskiego z małych elementów, ten podczas czytania może się rozsypać albo przesuwać w niekontrolowany sposób.
Do wielu informacji podstawowych można wykorzystać rysunki na papierze puchnącym, co na pewno bardzo ułatwia pracę, ponieważ rysunki dobrze zastępują tablicę, ale liczba wykonanych rysunków zawsze jest ograniczona, gdyż na każdy wzór trzeba poświęcić kolejną kartkę papieru, co sprawia, że ta metoda nauczania może okazać się mało wydajna (rys. 1 i rys. 2).
Bardzo dobrym rozwiązaniem okazała się tablica do wykonywania wzorów strukturalnych, składająca się z okienek o wymiarach około 2,5 cm na 2,5 cm; tworząca kratownicę liczącą 11 rzędów (rys. 3). Do okienek można wkładać kartoniki z wydrukowanymi literami brajlowskimi, które przedstawiają chemiczne lub graficzne symbole wiązań chemicznych. Układając je w odpowiedni sposób, tworzy się wzory strukturalne związków.
W zależności od wykorzystanych symboli można robić zarówno wzory strukturalne związków organicznych, jak i nieorganicznych. Wiązania wykonane zostały za pomocą symboli graficznych, a nie w notacji brajlowskiej, gdyż uznałam, że tu uczniowie poznają rysunek, a nie sam zapis. Poza tym w przypadku wiązań ustawionych pod kątem grafika jest bardziej czytelna i daje lepsze wyobrażenie o strukturze związku. Tablica przeszła „próbę ognia”, czyli została wykorzystana podczas lekcji i zyskała pozytywną opinię uczniów.
W ostatnim czasie pomoc została poddana kolejnej zmianie, która umożliwi powielanie jej w wielu egzemplarzach. Projekt tablicy trafił do Fundacji Prowadnica, zajmującej się wykorzystywaniem technik druku 3D dla osób niewidomych (rys. 4). Po nawiązaniu współpracy ze wspomnianą placówką powstała tablica, która nie tylko jest trwalsza od takiej wykonanej chałupniczo – z tektury, ale również, jak wspomniałam, może być utworzona w wielu egzemplarzach. Powielana może być zarówno sama tablica, jak i pomniejsze elementy z symbolami chemicznymi i wiązaniami, które można będzie wzbogacać o kolejne – w zależności od potrzeb. Dodatkowo, tablica posiada oznaczenia czarnodrukowe, tak więc można ją wykorzystać do pracy z uczniami widzącymi. Fakt, że dobrze widać symbole ułatwia także pracę nauczycielowi, który może z łatwością obserwować i komentować to, co układane jest na bieżąco podczas ćwiczeń. Dodatkowym atutem obu tablic jest fakt, że uczniowie mogą samodzielnie wykonywać wzory związków chemicznych na podstawie nazw, a nie tylko poznawać te ułożone przez nauczyciela, dzięki czemu mają okazję zrozumieć chemię w sposób twórczy, a nie jedynie odtwórczo.
Tablica wykonana za pomocą druku 3D jest dostępna w Fundacji Prowadnica na zamówienie zainteresowanych.
