Polski Związek Niewidomych

Rekomendacje zostały wypracowane na warsztatach organizowanych przez Polski Związek Niewidomych w dniach 24-26 marca 2015 r. z udziałem 37 przedstawicieli ośrodków szkolno-wychowawczych dla niewidomych i słabowidzących, poradni psychologiczno-pedagogicznych, placówek ogólnodostępnych, w których uczą się dzieci z problemami wzroku, wybranych placówek Polskiego Związku Niewidomych i innych placówek dla dzieci i młodzieży z uszkodzonym wzrokiem. Jest to bardzo reprezentatywne grono dla środowiska niewidomych i słabowidzących. Gośćmi byli także przedstawiciele: Ministerstwa Edukacji Narodowej, Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych i Urzędu Miasta Wydziału Edukacji w Bydgoszczy.

Warsztaty były wynikiem zaproponowanych przez MEN konsultacji publicznych dotyczących koncepcji edukacji uczniów niepełnosprawnych; przygotowywanych zmian do ustawy oświatowej oraz zakończenia przez PZN trzyletniego projektu, realizowanego wspólnie przez PZN, Fundację Perkins International w USA, ośrodki szkolno-wychowawcze dla niewidomych i słabowidzących pod patronatem MEN – dotyczącego dokształcania specjalistów w placówkach ogólnodostępnych.

Uczestnicy warsztatów pracowali w trzech grupach nad wypracowaniem rekomendacji w obszarach zaproponowanych przez Ministerstwo:

1. Warunki organizacji edukacji uczniów niewidomych i słabowidzących.
2. System wspomagania szkół oraz doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie edukacji uczniów z problemami wzroku.
3. Finansowanie edukacji uczniów niewidomych i słabowidzących.

Skupiliśmy się głównie nad systemem wspomagania szkół oraz doskonalenia zawodowego nauczycieli w placówkach ogólnodostępnych z uwzględnieniem wykorzystania ogromnego kapitału specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych dla dzieci niewidomych i słabowidzących. Potencjał tych ośrodków, wyrażający się w doświadczeniu, zapleczu kadrowo-administracyjnym powinien być naszym zadaniem spożytkowany w systemie wspomagania szkół ogólnodostępnych.

Jak wynika z dotychczasowych danych statystycznych, którymi dysponuje PZN, uczniowie niepełnosprawni edukowani będą nadal w dwóch formach:

• w przedszkolach, szkołach, oddziałach specjalnych i ośrodkach,
• w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych (system włączający) i integracyjnych.

Rekomendacja 1

Dotychczasowy system wspomagania szkół ogólnodostępnych i integracyjnych, opierający się na:

• poradniach psychologiczno-pedagogicznych,
• bibliotekach pedagogicznych,
• placówkach doskonalenia nauczycieli,

nie sprawdza się.

W tej sytuacji rekomendujemy wprowadzenie do dotychczasowego systemu jeszcze jednego podmiotu – ośrodków szkolno-wychowawczych dla niewidomych i słabowidzących a w województwach gdzie nie ma w tej chwili ośrodków, innych podmiotów, po spełnieniu przez nie określonych kryteriów.

Uzasadnienie

1. Wymienione powyżej trzy placówki nie dysponują odpowiednio przeszkoloną i posiadającą doświadczenie kadrą (pod względem merytorycznym i metodycznym), co zwłaszcza w powiązaniu z mało precyzyjną diagnozą i zaleceniami do kształcenia specjalnego wskazuje na potrzebę zaangażowania bardzo doświadczonych specjalistów, którzy mieliby zajmować się wspomaganiem.
2. Pracownicy tych placówek nie pracują na co dzień z dziećmi niewidomymi i słabowidzącymi i nie mają możliwości konsultacji swoich działań z zespołem specjalistów zajmujących się dziećmi niewidomymi i słabowidzącymi.
3. Placówki nie dysponują specjalistycznym sprzętem, materiałami dydaktycznymi.
4. Powyższe placówki nie były przygotowywane do pełnienia narzuconych im ról.

Rekomendacja 2

Rekomendujemy wprowadzenie zmian w dotychczasowej strukturze ośrodków. Dokonanie zmiany w nazwie, zamiast Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci i Młodzieży Niewidomych i Słabowidzących; Specjalistyczne Centrum Edukacyjno-Konsultacyjne dla Dzieci i Młodzieży Niewidomych i Słabowidzących . W ramach Specjalistycznego Centrum rekomendujemy powoływanie nowej jednostki – Ośrodka Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących.

Uzasadnienie

Specjalistyczne Centrum spełniałoby dwie funkcje:

• jak dotychczas edukacyjną w ramach funkcjonującego w Centrum przedszkola, szkół, internatu i konsultacyjną dla rodziców dzieci przebywających w przedszkolu czy szkole, oraz
• konsultacyjną dla nauczycieli i rodziców ze szkół ogólnodostępnych w ramach powołanej w Centrum nowej jednostki – Ośrodka Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących.

Rekomendacja 3

W tych województwach gdzie nie ma w tej chwili ośrodków szkolno-wychowawczych dla dzieci niewidomych i słabowidzących rekomendujemy powoływanie Ośrodów Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących.

Rekomendacja 4

Rekomendujemy zapewnienie wyodrębnionych środków finansowych na działalność Ośrodków Wsparcia Edukacyjnego.

Uzasadnienie

Warunkiem prawidłowego i efektywnego działania proponowanych przez nas Ośrodków Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących jest zabezpieczenie środków finansowych. Zadania konsultacyjne powinny być wykonywane profesjonalnie i ciągle zgodnie z potrzebami szkół ogólnodostępnych.

Bardzo prosimy o uwzględnienie naszych rekomendacji, oczekujemy na stanowisko Ministerstwa w tej sprawie.

Do ww. rekomendacji załączamy materiał zawierający uzasadnienie i doprecyzowanie powyższych propozycji oraz ustosunkowanie się do punktu I i II konsultacji publicznych MEN (załącznik nr 1).
Rekomendacje zostały wypracowane przez przedstawicieli 28 instytucji stanowiących reprezentatywne grono dla środowiska osób niewidomych i słabowidzących, mających wiedzę, doświadczenie i wszechstronny ogląd sytuacji edukacji dzieci i młodzieży niewidomej i słabowidzącej. Rekomendacje te są także zgodne z wartościami ideowymi i zaleceniami zawartymi w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, Konwencją ONZ i ustawie o systemie oświaty (szczegółowy wykaz instytucji i treść fragmentów Konstytucji, Konwencji ONZ i ustawy w załączniku nr 1)

Załącznik nr 1

Konsultacje publiczne MEN, stanowisko opracowane po warsztatach zorganizowanych przez Polski Związek Niewidomych, 24-26.03.2015 roku

I. Jakie powinny być warunki organizacji edukacji uczniów niepełnosprawnych?

1. Stworzenie warunków dobrej edukacji należy rozpocząć od zmian w orzekaniu o potrzebie kształcenia specjalnego. W orzeczeniu powinna się znaleźć rzetelna, pogłębiona funkcjonalna ocena ucznia, z której będą wynikać bardzo konkretne zalecenia co do najkorzystniejszej formy kształcenia (ogólnodostępna (włączająca), integracyjna, specjalna), wskazanie konkretnych rodzajów zajęć rewalidacyjnych (specjalistycznych) i terapeutycznych, które uczeń skierowany do odpowiedniej formy kształcenia musi otrzymać. Szkoła powinna ponosić konsekwencje nie wykonania zaleceń zawartych w orzeczeniu. Ponadto w orzeczeniu powinna być informacja także o tym jacy specjaliści konsultowali wskazania w nim zawarte, uwzględniając specjalistów spoza poradni psychologiczno-pedagogicznej. W rozporządzeniu dotyczącym orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego powinien być zapis o możliwości skorzystania z konsultacji specjalistów zewnętrznych ze wskazaniem, na specjalistów z ośrodków szkolno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży niewidomych i słabowidzących (później Specjalistycznych Centrów Edukacyjno-Konsultacyjnych).
2. Należy wypracować narzędzia diagnostyczne, zwłaszcza dla psychologów, do badania poziomu funkcji intelektualnych dzieci niewidomych i słabowidzących.
3. System wsparcia w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka należy zachować w obecnym stanie, wprowadzając możliwość zwiększania liczby godzin miesięcznej rewalidacji od 4-16.
4. Indywidualne Programy Edukacyjno-Terapeutyczne należy pozostawić bez zmian.
5. Konieczne jest dostosowywanie środowiska pracy ucznia z problemami wzroku do jego niepełnosprawności, np. odpowiednia kolorystyka, kontrasty, dobór oświetlenia, napisy, oznaczenia, organizacja przestrzeni, likwidacja barier architektonicznych.
6. Konieczne jest zapewnienie opieki medycznej (pielęgniarskiej, lekarskiej i specjalistycznej medycznej) fizjoterapeutycznej, rehabilitacji wzroku, neurologopedycznej, logopedii itp. we wszystkich placówkach o charakterze edukacyjnym.
7. Należy przeanalizować sposób realizacji podstawy programowej dla uczniów z niepełnosprawnością wzroku i dodatkowymi ograniczeniami oraz przygotowania egzaminów zewnętrznych pod katem dostosowania arkuszy egzaminacyjnych (dotychczas wypracowane arkusze egzaminacyjne są nadal niezgodne z zasadami adaptacji). Konsultantem arkuszy muszą być, np. eksperci z ośrodków szkolno-wychowawczych dla niewidomych i słabowidzących. Nie ma arkuszy dla dzieci z problemami wzroku z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim na poziomie szkolnictwa zawodowego – trzeba dostosować treść arkuszy dla tych uczniów.
8. Liczba godzin rewalidacji powinna wynikać z potrzeb ucznia i szczegółowych zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Zwłaszcza dla dzieci kierowanych do kształcenia w szkołach integracyjnych i ogólnodostępnych potrzebne jest wprowadzenie do rozporządzenia dotyczącego orzekania o kształceniu specjalnym definicji zajęć rewalidacyjnych i zapisu wskazującego na potrzebę wyszczególnienia w orzeczeniu konkretnych zalecanych zajęć. Zajęcia rewalidacyjne powinny obejmować: czynności życia codziennego, orientację przestrzenną, naukę brajla i innych technik komunikacji, usprawnianie widzenia, zajęcia z tyflotechniki, tyflografiki itp.
9. Należy stworzyć możliwość równoległego z zajęciami w klasie prowadzenia zajęć indywidualnych z uczniem wymagającym dodatkowego wsparcia edukacyjnego we wszystkich formach edukacji.
10. Należy także zapewnić dziecku asystenta lub nauczyciela wspomagającego (dotyczy szkolnictwa ogólnodostępnego i integracyjnego).
11. Należy prowadzić działania edukacyjno-informacyjne dla rodziców w zakresie możliwości wyboru ścieżki edukacyjnej dla ich dzieci.
12. W ramach studiów podyplomowych i kursów kwalifikacyjnych z zakresu tyflopedagogiki, należy kłaść większy nacisk na zajęcia praktyczne z szerszym zakresem zajęć rewalidacyjnych i metodyki nauczania.
13. W trosce o zapewnienie dzieciom odpowiednich pomocy dydaktycznych i sprzętu rehabilitacyjnego:
• dobrze byłoby stworzyć wypożyczalnię specjalistycznego sprzętu i pomocy dydaktycznych, w tym np. podręczników, komunikatorów;
• wyprawka szkolna dla ucznia z dysfunkcją wzroku powinna co roku dopuszczać możliwość szerokiego wachlarza pomocy: maszyny brajlowskie, kubarytmy, lupy elektroniczne, powiększalniki, oprogramowanie powiększająco-mówiące itp.
14. Należy przeprowadzać systematycznie, reprezentatywne badania na temat funkcjonowania uczniów po ukończeniu szkoły specjalnej i ogólnodostępnej.

II. Jak organizować system wspomagania szkół oraz doskonalenie zawodowe nauczycieli w zakresie edukacji uczniów niepełnosprawnych

1. Powołanie Ośrodków Wsparcia Edukacyjnego przy Specjalistycznych Centrach Edukacyjno-Konsultacyjnych dla Dzieci i Młodzieży Niewidomych i Słabowidzących (aktualnie ośrodkach szkolno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży niewidomych i słabowidzących) jak również samodzielnych placówek, w województwach gdzie nie ma ośrodków wymaga zmian systemowych i wsparcia finansowego.
2. Nowa nazwa i charakter Specjalistycznych Centrów wskazuje na możliwość wsparcia edukacyjnego i konsultacyjnego dla dzieci, rodziców i nauczycieli ze Specjalistycznego Centrum i spoza Centrum Edukacyjno-Konsultacyjnego czyli dla szkół ogólnodostępnych (w systemie włączającym) i integracyjnych.
3. Poza tym obecna nazwa (specjalny ośrodek szkolno-wychowawczy) sugerowała, że ośrodek jest przeznaczony dla dzieci z niepełnosprawnością intelektualną i wymagających resocjalizacji. Nazwa ta stygmatyzuje wychowanków a społeczny odbiór jest pejoratywny.

Zadania Ośrodków Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących wobec szkół ogólnodostępnych i integracyjnych

1. Ośrodek Wsparcia Edukacyjnego dla Niewidomych i Słabowidzących będzie uzupełniał zadania realizowane przez:
   • poradnie psychologiczno-pedagogicznych,
   • biblioteki pedagogiczne,
   • placówki doskonalenia nauczycieli.
2. Ośrodek będzie wykonywał (stacjonarnie i mobilnie) następujące specjalistyczne zadania:
   • zapewnienie wsparcia metodycznego dla nauczycieli różnych przedmiotów w sprawach nagłych i bieżących,
   • zapewnienie konsultacji w realizacji zajęć rewalidacyjnych wynikających z potrzeb dziecka z problemami wzroku,
   • udzielanie konsultacji przy tworzeniu IPET,
   • pełnienie funkcji monitorującej przebieg edukacji dziecka,
   • udzielanie specjalistycznych konsultacji wynikających z problemów z uszkodzonym wzrokiem w ustalaniu ścieżki po zakończeniu szkoły dotyczącej dalszej edukacji i planów zawodowych,
   • wskazywanie sposobów dostosowania środowiska pracy ucznia odpowiednio do niepełnosprawności, np. odpowiednia kolorystyka, kontrasty, dobór oświetlenia, napisy, oznaczenia, dobór pomocy optycznych i optoelektronicznych, organizacja przestrzeni, likwidacja barier architektonicznych,
   • udzielanie wsparcia psychologiczno-pedagogicznego dla dzieci i rodziców,
   • udzielanie wsparcia dla dzieci niewidomych z dodatkowymi ograniczeniami,
   • działania edukacyjne i informacyjne dla rodziców – wskazywanie potrzeby tworzenia grup wsparcia, edukacja rodziców w zakresie możliwości wyboru ścieżki edukacyjnej,
   • zapewnienie integracji ze środowiskiem rówieśników z tą samą niepełnosprawnością,

Ponadto Ośrodek może,

• organizować turnusy szkoleniowo-rehabilitacyjne dla dzieci z rodzicami i kolonie dla dzieci,

3. Kto może pełnić rolę Ośrodków Wsparcia Edukacyjne dla Niewidomych i Słabowidzących:
   • dotychczasowe ośrodki szkolno-wychowawcze dla niewidomych i słabowidzących i inne placówki, jeśli spełnią następujące kryteria:
     • będą posiadały stały bądź współpracujący z placówką zespół wykwalifikowanych specjalistów takich jak: rehabilitant wzroku; instruktor orientacji przestrzennej, samodzielnego, bezpiecznego i skutecznego poruszania się; instruktor czynności życia codziennego; nauczyciele metod komunikacji (brajla, nowoczesnych technik informatycznych), doświadczony tyflopedagog, psycholog; doświadczeni nauczyciele przedmiotowi posiadający wiedzę na temat metod i narzędzi nauczania specyficznych technik, np. z użyciem notacji matematycznej, fizycznej, chemicznej czy muzycznej,
     • zapewnią bazę lokalową i specjalistyczną (pomoce dydaktyczne), wypożyczalnię i lub sklep (w zależności od możliwości) ze sprzętem specjalistycznym.
4. Komu Ośrodek udziela pomocy:
   • uczniom z dysfunkcjami wzroku, w zakresie przekraczającym kompetencje placówek ogólnodostępnych,
   • nauczycielom,
   • rodzicom.

III. Jak efektywnie finansować edukacje uczniów niepełnosprawnych?

Dotyczy finansowania Ośrodka Wsparcia Edukacyjnego.

1. Finansowanie działań Ośrodka powinno odbywać się na dotychczasowych zasadach MEN z subwencji oświatowej poprzez jednostki samorządowe, ale ze środków dedykowanych na tę działalność.
2. Rekomendujemy, aby było, to finansowanie systemowe a nie projektowe.

Powyższe stanowisko zostało opracowane przez reprezentatywne grono dla środowiska niewidomych i słabowidzących, praktyków z 27 placówek:

1. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 1 dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących im. L. Braille’a w Bydgoszczy
2. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Chorzowie
3. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Dąbrowie Górniczej
4. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie
5. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych w Laskach
6. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnych im. Profesor Z. Sękowskiej w Lublinie
7. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 6 dla Dzieci Słabowidzących w Łodzi
8. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych im. Synów Pułku w Owińskach
9. Dolnośląskiego Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego nr 13 dla Niewidomych i Słabowidzących im. Marii Grzegorzewskiej we Wrocławiu
10. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Radomiu
11. Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Słabowidzących w Warszawie przy ul. Koźmińskiej
12. Specjalnego Ośrodka Edukacyjno-Leczniczo-Rehabilitacyjnego dla Dzieci Niewidomych i Niedowidzących w Rudołtowicach
13. Niepublicznego Ośrodka Rewalidacyjno-Wychowawczego dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących ze Sprzężoną Niepełnosprawnością, Niepublicznego Przedszkols Specjalnego w Warszawie
14. Ośrodka Wychowawczo-Rewalidacyjnego dla Dzieci i Młodzieży Niewidomej i Słabowidzącej PZN w Częstochowie
15. Stowarzyszenia na Rzecz Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących i Poradni Rehabilitacji Niewidomych i Słabowidzących w Poznaniu
16. Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym
17. Polskiego Związku Niewidomych Okręgu Kujawsko-Pomorskiego
18. Polskiego Związku Niewidomych Okregu Świętokrzyskiego
19. Polskiego Związku Niewidomych Instytutu Tyflologicznego w Warszawie
20. Zespołu Szkół nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Brzegu
21. Publicznego Gimnazjum nr 2 w Głuchołazach
22. Zespołu Szkół Medycznych w Prudniku
23. Zespołu Szkół Ogólnokształcących Integracyjnych nr 4 w Kielcach
24. Szkoły Podstawowej nr 44 w Gdańsku
25. Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Zwoleniu
26. Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Prudniku
27. Zachodniopomorskiego Centrum Rehabilitacji i Edukacji Dzieci, Młodzieży oraz Osób Dorosłych z Dysfunkcją Wzroku przy Polskim Związku Niewidomych Okregu Zachodniopomorskim

Wypracowane Rekomendacje i Stanowisko w odpowiedzi na konsultacje publiczne MEN jest zgodne z treścią publikacji Rzecznika Praw Obywatelskich wydanej we wrześniu 2012 roku „Równe szanse w dostępie do edukacji osób z niepełnosprawnościami” i zawartymi w niej cytatami z Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, Konwencji ONZ i ustawy o systemie oświaty.

“Każdy ma prawo do nauki (…)

Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia (…)

Art. 70 ust. 1 i 4 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej

Państwa-Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans Państwa-Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym (…).

Aby wesprzeć realizację tego prawa, Państwa-Strony podejmą odpowiednie środki w celu zatrudniania nauczycieli, w tym nauczycieli niepełnosprawnych, którzy mają kwalifikacje w zakresie używania języka migowego i/lub alfabetu Braille’a, oraz w celu szkolenia specjalistów i personelu pracujących na wszystkich szczeblach edukacji. Takie szkolenie będzie obejmować wiedzę na temat problemów niepełnosprawności i korzystania z wspomagających (augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji, technik i materiałów edukacyjnych, w celu wspierania osób niepełnosprawnych.

Państwa-Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego, szkolenia zawodowego, kształcenia dorosłych i kształcenia ustawicznego, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami. W tym celu Państwa-Strony zapewnią, że zapewnione będą racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych.

Art. 24 Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych

Państwa-Strony uznają, że dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo dziecka w życiu społeczeństwa. Państwa-Strony uznają prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski i będą sprzyjały oraz zapewniały, stosowanie do dostępnych środków, rozszerzenie pomocy udzielanej uprawnionym do niej dzieciom oraz osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nimi. Pomoc taka będzie udzielana na wniosek tych osób i , które się nim opiekują.

Uznając szczególne potrzeby dziecka niepełnosprawnego, pomoc (…) będzie udzielana bezpłatnie tam, gdzie jest to możliwe, z uwzględnieniem zasobów finansowych rodziców bądź innych osób opiekujących się dzieckiem, i ma zapewnić, aby niepełnosprawne dziecko posiadało skuteczny dostęp do oświaty, nauki, opieki zdrowotnej, zasobów finansowych rodziców bądź innych osób opiekujących się dzieckiem, opieki rehabilitacyjnej, przygotowania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych, realizowany w sposób prowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju, w tym jego rozwoju kulturalnego i duchowego.

Art. 23 Konwencji ONZ o Prawach Dziecka

System oświaty zapewnia w szczególności: (…) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, a także opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych (…).

Art. 1 pkt 5 i 5a ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.)

Opracowała Elżbieta Oleksiak
Kierownik Centrum Rehabilitacji w Instytucie Tyflologicznym Polskiego Związku Niewidomych