Polski Związek Niewidomych

Zespół suchego oka (ZSO) jest wieloczynnikową chorobą powierzchni oka polegającą na nieprawidłowym nawilżaniu powierzchni oka przez film łzowy. To jedna z najczęstszych przyczyn wizyt chorych u okulistów.

ZSO jest istotnym oraz złożonym zaburzeniem czynnościowym, którego nie można opisać na podstawie jednego procesu czy symptomu.

Najczęstsze objawy ZSO to: pieczenie, uczucie dyskomfortu, świąd, zaburzenia widzenia (najczęściej pod postacią przejściowego zamazanego widzenia), podrażnienie, nadwrażliwość na światło. Objawy przez każdego chorego mogą być opisywane inaczej, dlatego ZSO jest często nieprawidłowo rozpoznawany. Niewłaściwa diagnostyka może skutkować wdrożeniem nieodpowiedniego leczenia, a w konsekwencji postępem choroby i obniżeniem jakości życia pacjentów. Jest to poważny problem, gdyż choroba ta związana jest z ryzykiem uszkodzenia narządu wzroku. Dlatego też jedną z najważniejszych kwestii w przypadku ZSO jest wczesna i odpowiednia diagnostyka. ZSO w sposób znaczący wpływa na wieloaspektowe pogorszenie jakości życia chorych. Wpływ ten, w przypadku choroby o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego, porównuje się do tego wywieranego przez schorzenia wymagające dializy.

Warto zauważyć, że nasilenie objawów nie zawsze odpowiada stopniowi zaawansowania zaburzeń powierzchni oka uwidocznionych w badaniu klinicznym. Niekiedy, w bardziej zaawansowanych stadiach choroby, może dojść do osłabienia czucia rogówkowego i chory może zgłaszać mniejsze dolegliwości, niż na to wskazuje stan kliniczny.

Schorzenia związane z ZSO

Schorzenia związane z ZSO o potwierdzonym z nim związku to przede wszystkim zespół Sjögrena (ZS) pierwotny i wtórny (związany m.in. z RZS) oraz choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD) po przeszczepieniu allogenicznych komórek krwiotwórczych (HSCT).

Zespół suchego oka związany z ZS charakteryzuje się cięższym nasileniem, niż w przebiegu idiopatycznego ZSO. W większości przypadków, u chorych na GVHD zespół suchego oka rozwija się szybko po pojawieniu się pierwszych objawów i może doprowadzić do utraty wzroku. Badania wykazały obecność stanu zapalnego o większym nasileniu i częstsze bliznowacenie u chorych na ZSO związany z przewlekłym GVHD, względem grupy, która nie chorowała na GVHD.

Epidemiologia

Z uwagi na różne kryteria rozpoznania choroby trudno ocenić częstość występowania ZSO. Szacuje się, że zachorowalność wynosi od 20% do 50% społeczeństwa, wobec tego zespół suchego oka stanowi istotny, narastający problem zdrowotny na całym świecie.

Diagnostyka

Diagnostyka, jak i leczenie, ZSO stanowią wyzwanie dla lekarzy.

W procesie diagnostyki ZSO nie istnieje pojedynczy objaw lub test, który jest wystarczający do postawienia rozpoznania. Podstawę diagnostyki stanowi zróżnicowany i dobrze zebrany wywiad, który uwzględnia czynniki ryzyka, charakter dolegliwości (najczęściej obserwuje się: uczucie „piasku pod powiekami”, uczucie obecności ciała obcego, swędzenie, pieczenie, zwiększona ilość śluzu, łzawienie tzw. „płaczące oko”, światłowstręt, zaczerwienie oczu, ból, zamglone widzenie) oraz objawy, które narastają w trakcie dnia.

Wykonuje się również odpowiednie testy diagnostyczne. Należy pamiętać o odpowiedniej ich kolejności, gdyż ich odwrócenie może prowadzić do zafałszowania wyników.

Leczenie

Leczenie ZSO jest wyłącznie objawowe – nie leczy się przyczyn schorzenia, a jedynie stosuje preparaty łagodzące objawy.

W przypadku ZSO o łagodnym przebiegu zaleca się stosowanie sztucznych łez i żeli, których głównymi składnikami są polimerowe substancje nawilżające lub zwiększające lepkość (metyloceluloza, hialuronian sodu). Maści oczne, ze względu na większą gęstość, powinny być stosowane w celu kontroli objawów w nocy. Preferowane jest stosowanie produktów bez konserwantów, jednakże przy łagodnych postaciach ZSO i ogólnie zdrowej powierzchni oka, krople zawierające w składzie konserwanty mogą okazać się wystarczające. Gdy takie preparaty stosowane są często lub przewlekle − sugerowany jest wybór kropli do oczu niezawierających konserwantów.

W przypadku umiarkowanych i ciężkich postaci ZSO możliwe jest zastosowanie leków zmniejszających stan zapalny – kortykosteroidów lub cyklosporyny A.

Kortykosteroidy stosowane miejscowo są skuteczne w zakresie przerywania błędnego koła odpowiedzi immunologicznych w ZSO. Jednak długookresowe stosowanie leków z tej grupy jest związane z ryzykiem wystąpienia wzmożonego ciśnienia środgałkowego, zaćmy czy infekcji oportunistycznych.

Lekiem przeznaczonym do długotrwałej kontroli stanu zapalnego jest cyklosporyna A (CsA), która powoduje poprawę w zakresie produkcji łez.

U pacjentów z ciężkim przebiegiem ZSO z nietolerancją miejscowo stosowanej CsA lub u chorych, u których nie uzyskano odpowiedzi na miejscowo stosowaną CsA zaleca się miejscowe stosowanie takrolimusu.

Obecnie, w trakcie rejestracji przez Europejską Agencję Leków (EMA) w terapii umiarkowanego do ciężkiego ZSO u dorosłych chorych, u których wcześniejsze zastosowanie sztucznych łez nie było wystarczające, jest lek lifitegrast.

W przebiegu ZSO stosuje się wiele leków z grupy niesterydowych przeciwzapalnych (NLPZ). W badaniach wykazano, że ich zastosowanie skutkowało redukcją dyskomfortu w obrębie oka u chorych na ZSO.

Przyszłość w leczeniu ZSO stanowią leki biologiczne, jednak badania nad nimi wciąż trwają.

U chorych, u których rozpoznano łagodną postać suchego oka, należy zwrócić uwagę na czynniki potencjalnie zaostrzające chorobę, takie jak stosowanie leków przeciwhistaminowych lub moczopędnych, palenie papierosów lub bierne palenie, przeciągi (np. wskutek używania wiatraków sufitowych) czy niska wilgotność powietrza. Pomocne może być zwiększanie wilgotności powietrza i unikanie przeciągów, na przykład poprzez zamontowanie osłon bocznych na okulary i zmianę kierunków przepływu powietrza w pracy, w domu i w samochodzie. Obniżenie ekranu komputera poniżej wysokości wzroku w celu zmniejszenia stopnia otwarcia powiek, odbywanie regularnych przerw oraz zwiększenie częstości mrugania może zmniejszyć poczucie dyskomfortu związane z użytkowaniem komputera i czytaniem.

Podsumowanie

Zespół suchego oka należy do chorób, które znacząco obniżają jakość życia, ale których znaczenie społeczne jest trywializowane i często, ze względu na znaczące zróżnicowanie objawów, nieprawidłowo rozpoznawane. Co więcej nieprawidłowo leczony ZSO może prowadzić do nieodwracalnych, poważnych uszkodzeń w obrębie oka i dalszego pogorszenia codziennego funkcjonowania.

Problem zdrowotny dotyczy pacjentów aktywnych zawodowo, związana jest z tym częsta absencja w pracy lub konieczność przekwalifikowania (zmian kwalifikacji zawodowych) wraz ze wszystkimi konsekwencjami społecznymi i ekonomicznymi.

Opracowano na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego, Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów (Czerwiec 2020 r.)

Pełen dokument dostępny na stronie: https://pto.com.pl/storage/guidelines/35/714c0222f3d8edfaf6e4b2ab89e4e34a.pdf

Źródło: www.retinaamd.org.pl