Polski Związek Niewidomych

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport dotyczący działalności powiatowych urzędów pracy w zakresie aktywizacji osób niepełnosprawnych. Wynika z niego, że ok. 80 proc. osób z tej grupy nie pracuje i nie szuka pracy. Brakuje spójnej polityki zatrudnienia osób z dysfunkcjami, a także działań podejmowanych na lokalnym rynku pracy.

Wnioski z kontroli NIK: „Prowadzona przez powiatowe urzędy pracy aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych nie była skuteczna i nie umożliwiała im wejścia lub trwałego powrotu na rynek pracy. Na koniec 2020 r. we wszystkich takich urzędach na terenie kraju zarejestrowanych było niemal 56 tys. bezrobotnych osób niepełnosprawnych. W okresie objętym kontrolą NIK ponad 80 proc. osób z orzeczeniami o niepełnosprawności nie pracowało ani nie szukało pracy. Pracodawcy niechętnie zatrudniali takie osoby, brakowało też spójnej polityki rynku pracy”. Co więcej, urzędy nie analizowały na bieżąco potrzeb niepełnosprawnych pozostających bez pracy i instytucje te rzadko podejmowały aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Ponadto osoby z niepełnosprawnością bały się szukać zatrudnienia z obawy o zmniejszenie lub utratę świadczeń socjalnych w związku z podjęciem pracy.

Z raportu opublikowanego przez PFRON w 2017 r. wynika, że większość osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w urzędach pracy, nie chce podjąć zatrudnienia. 84 proc. badanych przyznało, że nie poszukuje aktywnie pracy, a to z powodu stanu zdrowia i niepełnosprawności. Kolejną przyczyną były niskie kompetencje tej grupy i wykształcenie. Prawie 1/4 bezrobotnych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP w 2020 r. nie miało żadnych kwalifikacji, a wyższe wykształcenie uzyskało tylko 8 proc. NIK zwraca też uwagę na fakt, że część pracodawców traktuje niepełnosprawnych jak tanią siłę roboczą, zatrudniając ich na czas uzyskiwania z tego tytułu refundacji i finansowań.

− W Polsce mamy dwa rynki: normalny rynek pracy i rynek pracy osób z niepełnosprawnościami. Mechanizmy, które kierują standardowym rynkiem pracy, tylko w niewielkiej części dotyczą osób niepełnosprawnych. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych stworzyła odrębne zjawisko na rynku pracy, w którym obecnie można dostrzec dwa negatywy. Pierwszy to fakt, że wyczerpał się istotny napęd zwiększający wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami – tylko 28 proc. osób z tej grupy podejmuje pracę zawodową i wskaźnik ten rośnie niezwykle powoli. Druga tendencja dotyczy wynagrodzenia i jakości pracy. Dane z PFRON-u oraz z badań Fundacji Aktywizacja wskazują, że przeciętne wynagrodzenie osób z niepełnosprawnościami to właściwie najniższa krajowa. Ponadto osoby te zatrudnione są najczęściej w ochronie lub sprzątaniu – mówi Przemysław Żydok, Prezes Zarządu Fundacji Aktywizacja.

W ocenie NIK-u powiatowe urzędy pracy powinny opracować i wdrożyć program promocji zatrudnienia osób niepełnosprawnych i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Wskazane jest również aktywniejsze pozyskiwanie ofert pracy i innych formy pomocy dla osób z dysfunkcjami. Większe środki, w tym z PFRON-u, powinny być wykorzystane na formy aktywizacji zawodowej, które dają duże szanse na zatrudnienie.

W ubiegłym roku Rada Ministrów przyjęła Strategię na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2021− 2030. Dokument zakłada m.in. zwiększenie wskaźnika zatrudnienia osób z dysfunkcjami w wieku produkcyjnym z ok. 26 proc. w 2018 r. do 40 proc. w 2030 r. oraz wzrost współczynnika ich aktywności zawodowej z ok. 28 proc. do 45 proc. Być może działania, które zostaną podjęte, wpłyną pozytywnie na sytuację osób niepełnosprawnych na rynku pracy.

Osoba z niepełnosprawnością poszukująca pracy

Z jakimi problemami zmagają się osoby z niepełnosprawnością poszukujące pracy? O to zapytaliśmy Pawła Czaplińskiego, Prezesa Zarządu Fundacji Aktywności Zawodowej.  

− Uważamy, że największą barierą jest ogromny lęk przed nową sytuacją, jaką może być zatrudnienie. To właśnie lęk i niskie poczucie własnej wartości utrudniają osobom podjęcie decyzji o szukaniu ogłoszeń, wysyłaniu swoich aplikacji, spotykaniu się na rozmowach i podjęciu pracy. Te emocje rodzą wiele błędnych wyobrażeń o własnej sytuacji – odpowiada ekspert. Paweł Czapliński.

Wyjaśnia, że istnieje również wiele barier po stronie potencjalnych pracodawców, którzy nie mieli wcześniej kontaktu z osobami z niepełnosprawnościami.

− Pojawiają się u nich uprzedzenia oparte na lęku przed tym, czego wcześniej nie doświadczyli. To z kolei generuje wyobrażenia o pozornych trudnościach, takich jak nieprzystosowanie stanowisk, ryzyko kontroli, a także nieefektywność pracownika. Z tymi barierami można jednak sobie łatwo poradzić – kontynuuje specjalista.

Przedstawiciel Fundacji Aktywności Zawodowej wskazał również, w jaki sposób organizacja pomaga znaleźć pracę osobom z dysfunkcjami.

− Dla nas każda osoba jest inna i nie szukamy hurtowo pracy dla osoby z niepełnosprawnością, ale dla konkretnej osoby, stosownie do jej kompetencji, umiejętności, predyspozycji zawodowych oraz preferencji. Nie rozpoczynamy więc od pośrednictwa pracy, ale od określenia tożsamości zawodowej naszego uczestnika w projekcie aktywizacyjnym. Jeśli takiej tożsamości dana osoba nie wykazuje, wówczas podejmujemy pracę ukierunkowaną na zbudowanie fundamentów takiej postawy. Podjęte działania dostarczają nam informacji na temat tego, jakiej pracy potrzebuje ta osoba, w jakich warunkach powinna ją wykonywać i jakiego wsparcia potrzebuje. To jest bardzo trudne zadanie. Jeśli zostanie dobrze przeprowadzone, wtedy proces znalezienia pracodawcy, adekwatnie do tych wymagań, często nie stanowi dużego wyzwania dla kadry naszej Fundacji.

Pracodawcy potrzebują zatrudniać osoby, które chcą pracować i mogą w jakimś konkretnym obszarze wykonać swoją pracę. Okresowa niedyspozycyjność, potrzeba wsparcia, czy ograniczona zdolność do wykonywania innych zadań, niż kilka ściśle określonych, rzadko stanowi problem dla pracodawcy. Ważne jest tylko, aby przed procesem rekrutacji pracodawca miał pełną świadomość tych wymagań i ograniczeń. Należy jednak pamiętać, że taka otwartość pracodawcy jest możliwa, jeśli kontaktując się z nim nie oferujemy mu zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością, ale osoby, której poszukuje na konkretne i nieobsadzone stanowisko.

Fot. Shutterstock