Polski Związek Niewidomych

Według danych przedstawionych przez generalnego dyrektora służby więziennej na dzień 1 marca 2018 r. w zakładach karnych i aresztach śledczych przebywało 85 osadzonych niewidomych i słabowidzących.

Rzecznik Praw Obywatelskich poprosił nas o wskazanie działań na rzecz poprawy sytuacji niewidomych więźniów.

W stanowisku PZN wskazaliśmy, że niewidomi przebywający w więzieniach pozbawieni są specjalistycznej opieki medycznej, psychologicznej oraz zwróciliśmy uwagę na brak dostępu do urządzeń dostosowanych do potrzeb osób z dysfunkcją wzroku umożliwiających komunikację oraz wykonywanie czynności życia codziennego i kursów orientacji przestrzennej umożliwiających zapoznanie się z topografią zakładu karnego. Ponadto wskazaliśmy, że niewidomi więźniowie nie mają dostępu do literatury i edukacji.

W swojej odpowiedzi Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał na działania Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, realizującego swoje zadania w strukturze Biura Rzecznika, który od kilku lat zwraca uwagę na problem dostosowania zakładów karnych i aresztów śledczych dla osób z niepełnosprawnością fizyczną w tym sensoryczną. Przeprowadzone wizytacje uprawniają do sformułowania wniosku, że istnieje konieczność podniesienia standardów traktowania niewidomych więźniów.

Ponadto RPO podejmował wiele inicjatyw również w sprawach osób niewidomych albo słabowidzących pozbawionych wolności, w celu wyeliminowania nieludzkiego lub poniżającego ich traktowania

Zdaniem Rzecznika służba więzienna, mając na uwadze przede wszystkim zasadę indywidualizacji, winna czynić większe starania, by jakość życia osób niewidomych i słabowidzących w warunkach izolacji penitencjarnej była lepsza oraz by osadzeni ci mogli korzystać z pełni przysługujących im praw.

Nasze pismo stało się podstawą do skierowania kolejnego wystąpienia do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Rzecznik wskazał trzy zasadnicze obszary wymagające działań:

1. Zapewnienie właściwej opieki medycznej sprawowanej wobec ww. grupy osadzonych, w tym dostępu do potrzebnych zabiegów operacyjnych oczu, możliwości zrefundowania i wykonania protez oczu oraz uzyskania pomocy optycznych poprawiających widzenie.
2. Dostosowanie obiektów więziennych do potrzeb osób z problemami wzroku -bariery architektoniczne czynią bowiem jednostki penitencjarne dostępnymi dla nich jedynie częściowo.
3. Udzielanie pomocy i wsparcia w codziennym funkcjonowaniu – osoby niewidome żalą się, że nie mogą liczyć na pomoc przełożonych. Brakuje zajęć ułatwiających orientację przestrzenną samodzielne i bezpieczne poruszanie się oraz wykonywanie czynności życia codziennego. Niewidomi i słabowidzący są również pozbawieni dostępu do dokumentów i informacji, w szczególności Kodeksu Karnego Wykonawczego, regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, porządku wewnętrznego, czy ważnych ogłoszeń i komunikatów. Brak rozwiązań w zakresie informacyjnym w stosunku do więźniów niewidomych czyni takie osoby całkowicie zależne od innych osób, najczęściej współosadzonych, którzy przejmują ciężar udzielenia pomocy.

Do przedstawionych wyżej problemów niewidomych osadzonych w więzieniach odniósł się Zastępca Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. Ponadto wskazał on zakres działań, jakie podjęła Służba Więzienna w celu poprawy sytuacji tej grupy skazanych.

Z obszernego wyjaśnienia wynika, iż w ostatnich latach podjęto starania na rzecz poprawy sytuacji więźniów niewidomych. Jednak nie dotyczy to zapewnienia specjalistycznej opieki medycznej oraz umożliwienia nauki orientacji przestrzennej na terenie zakładu karnego, w którym skazany odbywa karę. akie kursy realizowane są tylko w w Zakładzie Karnym Bydgoszcz Fordon. Na palcach jednej ręki można policzyć więzienia, które umożliwiają skazanym korzystanie z urządzeń dostosowanych do potrzeb osób niewidomych.

Podsumowując, do poprawy sytuacji więźniów niewidomych potrzeba jeszcze dużo czasu i nieustannego mobilizowania służby więziennej do wprowadzania odpowiednich zmian.

Krzysztof Wiśniewski,
prawnik w Instytucie Tyflologicznym PZN