Czy urzędnik może odmówić osobie niewidomej pomocy w wypełnianiu dokumentów?
Ostatnio mieliśmy w Centrum Rehabilitacji Instytutu Tyflologicznego PZN pytania od wielu osób na temat możliwości pomocy osobie z problemami wzroku udzielanej przez urzędnika w wypełnianiu dokumentów. Każdy mieszkaniec naszego kraju wcześniej czy później musi pojawić się w urzędzie, aby załatwić swoje sprawy. Urzędy gminy, urzędy skarbowe, oddziały zakładu ubezpieczeń społecznych i inne urzędy stają się miejscami, które często odwiedzamy w swoim dorosłym życiu. To w nich składamy liczne wnioski, rozliczamy się z podatków oraz realizujemy inne obywatelskie obowiązki. Jednym z nieodzownych elementów wszelkich urzędowych procedur jest wypełnianie dokumentów.
Tu niestety pojawiają się problemy. Osoby niewidome i słabowidzące, które nie mogą samodzielnie wypełnić wymaganych formularzy, często skarżą się na urzędników, którzy nie chcą pomóc w wypełnieniu wspomnianych dokumentów. Pracownicy urzędów odmawiając pomocy, tłumaczą się ochroną danych osobowych, odgórnymi zarządzeniami zabraniającymi wypełniania dokumentów na wniosek petenta lub brakiem czasu na powyższą pomoc.
Przed poświęceniem kilku słów na temat powyższej argumentacji należy wspomnieć o podstawowej zasadzie, mówiącej o tym, że to urzędnik jest dla obywatela.
Zatem w sytuacji, gdy osoba niewidoma prosi o pomoc w wypełnieniu dokumentów, pracownicy urzędu powinni znaleźć rozwiązanie umożliwiające realizację prośby petenta z dysfunkcją wzroku. Tłumaczenie, że wypełnianie dokumentów za osobę niewidomą jest niezgodne z ochroną danych osobowych jest nietrafione, gdyż osoba zainteresowana przekazuje swoje dane osobowe dobrowolnie, a obowiązkiem urzędnika jest zapewnienie ochrony tych danych przez cały okres realizacji wniosku petenta. Informacje o odgórnych zarządzeniach zakazujących wypełniania dokumentów za wnioskodawcę są zwyczajnym wykrętem. Nieraz otrzymywałem prośbę o interwencję od członka PZN, któremu odmówiono pomocy z powyższego powodu. Dzwoniąc do urzędu, dowiadywałem się, że nigdy nie było zarządzeń, które zabraniałyby okazania pomocy osobie niewidomej w załatwieniu wszelkich czynności urzędowych, w tym w wypełnieniu niezbędnych dokumentów. Interwencję okazywały się skuteczne, a osoba niewidoma otrzymywała stosowną pomoc. Takie sprawy były zgłaszane również dziennikarzom prasowym i radiowym. Tu również okazywało się, że kierujący urzędami nie sprzeciwiają się świadczeniu omawianej pomocy, a niektórzy wręcz zachęcają do stosowania rozwiązań zgodnych z ideą przyjaznego urzędu. Niektóre urzędy zwłaszcza te, które obsługują dużą ilość interesantów, wyznaczają osoby pomagające niepełnosprawnym interesantom we wszelkich czynnościach, w tym również w wypełnianiu dokumentów na wniosek klientów z problemami wzroku.
Na koniec warto zauważyć, że dopóki nie upowszechni się administracja elektroniczna pozwalająca na załatwienie wielu formalności urzędowych bez wychodzenia z domu oraz dopóki podpis elektroniczny nie stanie się rozwiązaniem powszechnym, urzędnicy nie raz i nie dwa będą wypełniać dokumenty osobom z dysfunkcją wzroku zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Krzysztof Wiśniewski
prawnik w Instytucie Tyflologicznym PZN
